Glaskunst langs de Maas

Glaskunst is een eeuwenoude kunstvorm; vooral glas in lood is zeer bekend. Het is de benaming voor gekleurd of gebrandschilderd vensterglas dat uit stukken glas bestaat die, in loodlijsten gezet, een raam vormen. Het was aanvankelijk de oplossing voor het probleem dat men nog geen grote glasstukken uit één stuk kon maken.

Glas in lood leent zich prima voor kunstzinnige en kleurrijke uitvoeringen die vooral in kerken en kapellen en grote herenhuizen voorkwamen. Het zicht van binnenuit krijgt door het invallende licht een kunstzinnig karakter.

De St. Willibrorduskerk van 1825-1903 en die van 1903- 1968 had verschillende van die prachtige ramen.

Bijlage 1: Geschiedenis rond de gebrandschilderde ramen van de Oude St. Willibrorduskerk

Oude kerk

Bij de afbraak in 1970 en 1984 werden de ramen met de nodige deskundigheid uit de muren gehaald en in de gemeenteloods Born opgeslagen. Wat er daarna met de ramen gebeurde, weet niemand  precies te vertellen, maar op 19 juni 2015 kwam een onderstuk van een van de ramen met een grote hoeveelheid scherven plotseling tevoorschijn.

Onderstuk aan elkaar geplakt raam

Een bezoek aan de zolder van de werkplaats van Herman Derix maakte veel duidelijk: kratten vol scherven en een enkel groter stuk waren de overblijfselen van zes of meer gebrandschilderde ramen uit de Oude St. Willibrorduskerk, hier uiteindelijk terecht gekomen nadat ze flink toegetakeld raakten na de sloop van de kerk in 1984 en belandden in de gemeenteloods in Born. Een lange zoektocht begon.

Scherven uitzoeken

Om te voorkomen dat dit stukje cultureel erfgoed van Obbicht verloren zou gaan, heeft het Ecrevissecomité samen met vele andere mensen een restauratieproces opgestart.
Toen we in de geschiedenis van onze kerkramen doken, ontdekten we dat ook in Stokkem iets soortgelijks was gebeurd. Door overstromingen en brand was ook daar veel moois verloren gegaan. Maar gelukkig ook veel hersteld.

Samen met mensen uit Belgisch Limburg zijn we het project “Glaskunst langs de Maas” gestart om die glaskunst onder de aandacht te brengen en te reconstrueren en te restaureren zodat dit deel van ons cultureel erfgoed bewaard wordt en te bewonderen is. Er wordt een projectplan geschreven, donateurs gezocht en subsidie verkregen vanuit de gemeente Sittard Geleen.

Artikel 1: Glaskunst boven water

Het uitzoeken van de scherven gaat resultaat opleveren.  Het Gerlachusraam  is het enige raam waarvan nog dusdanig veel in tact is dat het mogelijk is het te reconstrueren, zo blijkt als Jos Vos, docent aan de Glazenier Opleiding te Tongeren België samen met glazenier Wil Wouters naar Obbicht komen om de bij elkaar gepuzzelde stukken glas te beoordelen.

Reconstructie houdt in dat glas dat ongeschonden is opnieuw toegepast wordt en dat ontbrekende of teveel beschadigde delen opnieuw gemaakt worden. Uitgangspunt is dat zoveel mogelijk gebruik gemaakt wordt van het oude glas. Het betreft hier tenslotte erfgoed van 120 jaar oud!

Jos en Wil gaan de klus klaren. Het hele raam wordt opnieuw in het lood gezet.

Artikel 2: Van schervan naar Gerlachus
Bijlage 2: Hoe wordt het Gerlachusraam gereconstrueerd?

Over reconstructie Gerlachus

Ondertussen wordt er in de werkplaats van Herman Derix verder gepuzzeld en wordt steeds duidelijker hoe het raam van de heilige Maria er ooit uit heeft gezien. Helaas blijkt het niet mogelijk dit raam te reconstrueren: het bestaat uit teveel kleine stukken en scherven. Het bij elkaar gepuzzelde raam gaat op transport naar de Glazenier Opleiding in Tongeren waar het helemaal opnieuw gemaakt wordt.

Artikel 3: Aktueel in Born, Ook het H.Mariaraam is terug in Obbicht

Mariaraam

Onthulling van de ramen

De beide kerkramen worden op 9 en 10 september 2017 tijdens het Open Monumentenweekend onthuld in de Harmoniezaal. Herman Derix heeft hiertoe speciale op maat gemaakte lichtbakken gemaakt. Niet alleen de beide kerkramen worden getoond, ook een expositie van de verzamelde glas in loodramen van Harry Kösters worden tentoongesteld in een bij Herman Derix gemaakte huizenrij van hout. Aan belangstellenden laat hij zien hoe het maken van een glas in loodraam in zijn werk gaat. Van scherven van de oude ramen zijn door Marjo Holtland gemaakte mozaïek vazen en schalen te koop.

Beide dagen wordt de expositie druk bezocht, mede vanwege het feit dat de expositie is opgenomen in het programma van het Open Monumenten weekend. Daarnaast is er door het Ecrevissecomité een boek uitgegeven onder de titel”: Glaskunst langs de Maas “De verhalen achter de ramen” waarin de bezoeker langs 12 kerken aan Limburgse en Belgische kant wordt geleid, begeleid door foto’s en beschrijvingen over de fraaie kunstwerken en de betekenissen van de voorstellingen. Alle betreffende kerken hebben de deuren open gedaan en konden aan de hand van een fietsroute van 30 kilometer bezocht worden.

Foto’s van “Glas in lood in Obbicht” worden gelijktijdig geëxposeerd in de huidige Willibrorduskerk. De foto’s werden gemaakt door Obbichtse fotografen.

Artikel 4: Aktueel in Born, Fietstocht langs 12 monumenten met Maaslandse gebrandschilderde ramen
Artikel 5A: Glaskunst langs de Maas, Open Monumentendag Kerken
Artikel 5B: Glaskunst langs de Maas, Open Monumentendag routekaart
Artikel 6: Glaskunst langs de Maas “De verhalen achter de ramen”
Artikel 7: ’t Waekblad, Expositie gebrandschilderde glas in loodramen

Expositie

Activiteiten met leerlingen

Binnen het project Glaskunst langs de Maas vinden in het najaar van 2016 verschillende activiteiten plaats in Basisschool de Kingbeek (locaties in Obbicht en Grevenbicht) en in Vrije School Uiterwaard is Stokkem.

De rivier de Maas die tussen betreffende dorpen stroomt speelt een hoofdrol in een door het Ecrevissecomité verzorgde les over de Maas, de voormalige ligging van Obbicht op de plek van het huidige Kerkeweerd, de overstromingen door de jaren heen en de huidige maaswerken aan beide zijden van de rivier. Leerlingen van groep 7/8 van Basisschool de Kingbeek brengen een bezoek aan de werkzaamheden in het Trierveld, de leerlingen uit Stokkem doen dat in Kessenich.

Bijlage 3: Vrije Basisschool Uiterwaard bezoekt Maaswerken
Artikel 9: Aktueel in Born, najaar 2016 Trierveld

Daarnaast verzorgen Harry Kösters en Marjo Holtland als amateur glazeniers lessen in bovengenoemde basisscholen. De eerste les gaat over betekenis en functie van glas in lood, brandschilderen, beeltenissen uit verleden en heden, de glas in loodramen uit de Willibrorduskerk en wat ermee gebeurde, de reconstructie van de kerkramen… alles passeert de revue.

Aansluitend volgen workshops waarin het maken van glas in loodramen inzichtelijk gemaakt wordt. Iedere klas maakt zijn kleine glas in loodraampje van scherven van de oude kerk. De raampjes worden tentoongesteld als onderdeel van de expositie tijdens het open Monumentenweekend. Tevens wordt een tijdens de workshop gemaakte korte film getoond waarin leerlingen het hele proces van het maken van het raampje uitleggen en tonen.

Artikel 10: Aktueel in Born, Glaskunst langs de Maas in de basisschool

Gerlachus en Maria krijgen een plek in de huidige Willibrorduskerk

Aanvankelijk was het de bedoeling dat het Gerlachusraam geplaatst zou worden in de toren van de voormalige Willibrorduskerk.  Het geheel bleek te groot te zijn om op die plek tot zijn recht te komen waarna is besloten beide ramen te plaatsen in de huidige Willibrorduskerk. Op 24  juni 2018 heeft het Ecrevissecomité de 2 ramen via een bruikleenovereenkomst overgedragen aan het kerkbestuur.

Replica’s van beide ramen (op kleiner formaat) zijn in oktober 2019 geplaatst in de toren van de voormalige Willibrorduskerk.

Artikel 11: Parochiefederatie Born, Glas-in-lood ramen

Prijs van de Europese burger 2017

Jaarlijks wordt door het Europees Parlement aan maximaal 50 personen en organisaties in de EU die zich verdienstelijk hebben gemaakt op het vlak van Europese samenwerking de Prijs voor de Europese Burger uitgereikt. Jeroen Lenaers, lid van het Europees Parlement, heeft het Ecrevissecomité voorgedragen waarna het project door een Europese jury verkozen is als een van de prijswinnaars.

Het promoten van grensoverschrijdende cultuur via Glaskunst, het lesgeven in de basisscholen, het organiseren van een expositie over de glas(schilder)kunst, de route langs de kerken, het heeft allemaal geleid tot de volgende conclusie: ”Glaskunst langs de Maas”draagt bij aan de kernwaarden van de Europese Unie op lokaal en Euregionaal niveau.

Op 30 september is de prijs in Obbicht uitgereikt aan het Ecrevissecomité. Jeroen Lenaers overhandigde in aanwezigheid van Commissaris van de Koning in Limburg, dhr. Theo Bovens, de legpenning aan Ger Heldens die het voortouw genomen heeft in dit project.

Een maand later ontmoetten de prijswinnaars uit heel Europa elkaar in Brussel en daarmee stond “Glaskunst langs de Maas”nog eens extra op de kaart.

Artikel 12: Aktueel in Born, Glaskunst langs de Maas een van de twee winnaars van de Prijs van de Europese Burger 2017
Artikel 13: Europees Parlement: De Prijs van de Europese Burger